Istorijat ptičarstva u Srbiji

POČECI GAJENJA PTICA

Ljudi su nekada, mnogo više nego danas, živeli u prirodi i u harmoniji sa njom, voleći je i poštujući. Da bi je sačuvali od uništavanja, a i da bi im bila od koristi, oni su je čuvali i štitili a kao neodvojivi deo nje na to su imali prirodnu obavezu.
Čovek je još u najstarija vremena pokazivao posebno zanimanje za ptice, pa je zbog svojih potreba i različitih pobuda počeo najpre tako što su ptice bile njegov plen i hrana a potom je počeo da pripitomljava i gaji pre svega ekonomske vrste pernate divljači, a kasnije i one ptice koje su mu pričinjavale raznoliko zadovoljstvo i kojima se divio.
To su, dakle, bili začeci avikulture, ali se mi ovde nećemo baviti tako dalekom istorijom već događajima koji su nam istorijski mnogo bliži.

ORGANIZOVANJE U DRUŠTAVA

Pored zaštite i očuvanja ptica u prirodi, koju su upražnjavali uglavnom ljubitelji ptica kod nas se posle Prvog svetskog rata pojavio jedan broj odgajivača i zaljubljenika u ptice koji su u svom stanu u kavezima gajili pojedine vrste ptica i uživali u njihovoj pesmi i lepoti raskošnog perja. Prirodna je potreba da se drugima pokaže ono što čoveku pričinjava zadovoljstvo, a to opet izaziva želju kod drugih da se i sami oprobaju u tome i uživaju u svojim rezultatima. Iz dana u dan ova ljubav se širila na brojne ljubitelje tako da se između dva Svetska rata u nekim krajevima Jugoslavije formiraju i prva Udruženja odgajivača ptica pevačica, pa se čak i organizuju izložbe i takmičenja ptica u pesmi.
Drugi Svetski rat prekinuo je ovo zadovoljstvo ljubiteljima ptica, pa i ono malo organizovanih odgajivača i udruženja prestaje sa radom u teškim ratnim uslovima.

Po završetku Drugog Svetskog rata, sa razvojem, sportskim, kulturnim i drugim aktivnostima čoveka, polako se obnavljaju i rade društva odgajivača ptica, u prvom redu kanarinaca. Formiraju se nova društva i širi se krug odgajivača. U Evropi, društva se organizuju u Nacionalne Saveze. Radi se na izdavanju stručne literature, osnivaju se posebni Instituti za proučavanje ptica uopšte, pa i posebne firme sa svojim institutima za pripremanje kvalitetne hrane za ptice u kavezima. Izdaju se stručni časopisi, održavaju se izložbe ptica.
Po ugledu na Evropu, širom Jugoslavije osnivaju se Društva odgajivača kanarinaca. Radi koordinacije rada Društava, razmene ptica za to vreme oskudnih znanja iz ove oblasti potekla je inicijativa za osnivanjem Saveza društava odgajivača kanarinaca Jugoslavije

SAVEZ SFRJ

U cilju što boljeg organizovanja i realizacije svojih ciljeva stvorila se ideja o formiranju saveza društava. Po Zakonu o udruživanju građana bilo je potrebno najmanje tri društva da bi se osnovao Savez. Inicijator za osnivanje Saveza bio je profesor France Šušteršić iz Ljubljane te je 1955. godine u Ljubljani od naših najstarijih društava iz Zagreba, Ljubljane i Maribora formiran Savez društava za zaštitu i odgoj ptica Jugoslavije sa sedištem u Ljubljani. Za prvog predsednika Saveza izabran je profesor France Šušteršić koji je na opšte zadovoljstvo svih društava učlanjenih u Savez uspešno punih 20 godina vodio Savez. Za to vreme Savez je brojao preko 50 društava iz Jugoslavije.
Koliko se u to vreme od strane države davala važnost i potreba za zaštitom ptica najbolje svedoči i Međunarodna konvencija o zaštiti ptica koju je i naša zemlja Jugoslavija potpisala. Ovu Konvenciju Savezna Skupština Jugoslavije ratifikovala je donošenjem Zakona o ratifikaciji Međunarodne konvencije o zaštiti ptica 30. januara 1973. godine i time postala obavezujuća i za Jugoslaviju odnosno i za naš Savez i sve organizacije učlanjene u Savez.
Već u prvim godinama osnivanja Saveza održan je i PRVI Ornitološki šampionat Jugoslavije 1955. godine u Ljubljani.

ZBOR SUDACA - ORGANIZACIJA SUDIJA

Sa početkom održavanja Ornitoloških šampionata ukazala se i potreba za stručno kvalifikovanim ocenjivačima ptica - sudijama. U to vreme uglavnom su se takmičili kanarinci pesme - roleri, kanarinci boje i papige. Prvi sudija za kanarince pesme rolere bio je France Šušteršić, za kanarince boje Ludvik Simončić iz Ljubljane a za papige Filip Zeželjić iz Zagreba. Kako se broj sudija iz godine u godinu povećavao a i potreba za njima, u okviru Saveza društava za zaštitu i odgoj ptica 1972. godine u Zagrebu formira se Zbor sudija. Za prvog predsednika Zbora izabran je Dr Žarko Potočnjak iz Zagreba. Formiranjem Zbora sudija počinje se sa ozbiljnim stručnim radom. Za sudske pripravnike prijavljuje se solidan broj kandidata te se redovno održavaju seminari sa određenim mentorima u prvo vreme za kanarince boje i papige a kasnije i za kanarince pesme. Kako su se ovi seminari i praktičan rad odvijao u Zagrebu kandidati su koristili vikend i naravno sve troškove boravka i nabavke literature snosili sami.
Valja napomenuti da su svake godine, bar jedanput održavani stručni seminari Zbora sudija na kojima su pored sudija prisustvovali i pripravnici. Seminari su obavezno održavani u septembru pred sezonu takmičenja. Ovde su vođeni stručni razgovori, sudije upoznavane sa novostima C.O.M.-a odnosno O.M.J.-a, zauzimani stavovi i kriterijumi za predstojeća ocenjivanja i vršen raspored sudija za predstojeća takmičenja i odlučivano koji će od međunarodnih sudija vršiti ocenjivanje na predstojećem Svetskom šampionatu.

REPUBLIČKI SAVEZI

Naglim povećanjem broja društava u Savezu a prateći sve veću decentralizaciju u društvu uopšte kao i izmena Ustava SFRJ koje daju republikama i pokrajinama veću samostalnost a na inicijativu društava iz Republike Hrvatske dolazi do formiranja republičkih i pokrajinskih Saveza organizacija za zaštitu i odgoj ptica.
Godine 1976, za vreme održavanja 22. Ornitološkog šampionata Jugoslavije u Sremskoj Mitrovici, Savez društava za zaštitu i odgoj ptica Jugoslavije transformiše se u Savez Organizacija za zaštitu i odgoj ptica Jugoslavije. Ova transformacija na delegatskom principu je izvršena tako što je u Savez Jugoslavije i njegove organe delegiran određen broj delegata iz Republičkih odnosno Pokrajinskih Saveza shodno njihovim Statutima. Izuzetak je načinjen kod Crne Gore i Kosova jer nisu imali po tri društva da bi formirali Savez, pa su delegati u Savezu Jugoslavije bili Društvo iz Herceg Novog i društvo iz Prištine.

RAD U NOVIM USLOVIMA ORGANIZOVANJA

Ove transformacije dovele su do izbora novog rukovodstva. Za predsednika ovako formiranog Saveza za zaštitu i odgoj ptica Jugoslavije izabran je Miodrag Srećković, delegat iz Vojvodine.
Sedište Saveza premešteno je iz Ljubljane u Beograd. Ovde su održavane sednice i Skupštine Saveza, te zahvaljujući Društvu "Slavuj" iz Beograda i tadašnjem predsedniku Skupštine opštine Vračar Aleksandru Radovanoviću Savez je dobio i prostorije u ulici Orlovića Pavla br. 13/a koje u zajednici sa Društvom "Slavuj" i danas koristi. Sekretar Saveza ovako formiranog bio je Sava Pinter delegat Srbije iz Beograda.
U ovo vreme Savez svojim radom i radom članica dostiže svoj najviši uspeh od osnivanja i to kako u organizacionom smislu tako i u stručnom. Preko Zbora sudija, osnivaju se i obnavljaju društva u svim republikama i pokrajini Vojvodini. Savez izlazi iz anonimnosti i postaje jedna društvena organizacija, priznata i cenjena i to kako u zemlji tako i u inostranstvu a naročito u C.O.M.-u, gde je primljena odmah po osnivanju.
U ovakvom sastavu, po delegatskom principu Savez je radio sve do 1991. godine kada je došlo do raspada Jugoslavije. Na teritoriji Jugoslavije formirane su nove države, u sastavu Jugoslavije ostale su Republika Srbija i Crna Gora, a potom su se i one razdružile.
Svaka novostvorena država formirala je svoj Savez. Sve novoformirane države morale su po Statutu C.O.M.-a da zatraže prijem u C.O.M. što su i učinile – Hrvatska i Slovenija 1995 a Bosna i Hercegovina 1996. Poslednji je primljen Makedonski Savez januara 2005. na Kongresu COM-a u Bad Salzzuflenu, Nemačka.
Naš Savez zadržao je kontinuitet i nije morao da podnosi zahtev za prijem.
Posle kraće pause, posle raspada SFRJ, januara 1994. godine na državnom prvenstvu u Somboru održana je redovna Skupština Saveza gde je odlučeno da se izvrši izbor novog rukovodstva. Za predsednika je izabran Pajo Tumbas iz Subotice, a za ostale članove Upravnog izabrani su: Paja Trbić iz Novog Bečeja – potpredsednik, Goran Sapožničenko iz Sombora – sekretar, Nikola Tepavac iz Zemuna – blagajnik, Slobodan Kulić iz Leskovca – član, Tomislav Živadinović iz Niša – član i Milan Salević iz Čačka – član.
U međuvremenu je bilo promena. Novi naziv Saveza danas je Srpska ornitološka federacija a aktuelni Upravni odbor S.O.F.-a je: Slobodan Kulić iz Leskovca - pedsednik, Milan Paunović iz Beograda - podpredsednik, Marina Jovanović iz Sremske Mitrovice – sekretar-blagajnik, Vladimir Oparnica iz Sombora – član kao predsednik Sudijske organizacije, Tomek Robert iz Subotice – član, Aleksandar Čajić iz Beograda – član i Nenad Radojičić iz Niša – član.

SVETSKA ORNITOLOŠKA KONFEDERACIJA
C.O.M. (Confedration Ornithologique Mondiale)

Govoriti o našem Savezu a ne pomenuti C.O.M. jednostavno nije moguće jer to je naša veza sa svetom. Zato, ćemo u nekoliko rečenica dati kratak istorijat C.O.M.-a, najviše asocijacije ornitoloških saveza i organizacija sveta.
Pre formiranja C.O.M.-a u ovakvom ustrojstvu u svetu su postojale dve orni¬to-loške organizacije i to: Međunarodna ptičarska - ornitološka federacija i Međunarodna konfederacija kanarinaca. Ove organizacije radile su pod ovim nazivima više godina. Više puta je pokušavano ujedinjenje ove dve organizacije u jednu Svetsku organizaciju ali im nije polazilo za rukom. Pobornik i jedan od upornih ujedinitelja bio je i gospodin Van Roelen, predstavnik iz Belgije, kasnije dugogodišnji predsednik C.O.M.-a.
Višegodišnje zalaganje ipak je urodilo plodom te je na skupu ornitologa Sveta u Parizu 18. marta 1956. godine došlo do odluke da se postojeće dve organizacije ujedine. Ovo ujedinjenje je i zvanično verifikovano na Vanrednom kongresu u Milanu 10.11.1956. godine kada je nastala nova organizacija pod nazivom CONFEDERATION ORNITHOLOGIQUE MONDIALE (C.O.M.) – u prevodu “Svetska ornitološka konfederacija”. Sedište organizacije je u Hagu. Službeni jezik je francuski. Na ovom kongresu donesen je statut C.O.M.-a.
Status pravnog lica C.O.M. ima od 14.07.1973. godine kada je Njeno veli¬čan¬stvo Julijana, kraljica Holandije odobrila i priznala Statut C.O.M.-a i dozvolila da sedište bude u Hagu.
U okviru C.O.M.-a formirana je i međunarodna organizacija sudija za oce¬nji¬va¬nje ptica izloženim na šampionatima pod nazivom O.M.J. - Međunarodna orga¬ni¬za¬cija sudija.
O.M.J. deluje i radi u okviru C.O.M.-a kao autonomna asocijacija. Donosi svoj statut, pravilnike, zauzima stručne stavove u pogledu priznavanja novih mutacija i rasa ptica, utvrđuje kriterijume i ocenske liste za sve vrste ptica koje se ocenjuju na Svetskim šam¬pi¬o¬natima a koji postaju obavezni i za sve članice C.O.M.-a. Utvrđuje članarinu za međunarodne sudije, ima komisiju pred kojom se polažu ispiti za međunarodne sudije, ima svoju službenu značku koju dobija sudija koji položi ispit, na Kongresu bira svoj izvršni odbor. Kongres O.M.J. održava se dan pre održavanja Kongresa C.O.M.-a, za vreme održavanja Svetskog ornitološkog šampionata. Statut, pravilnici i odluke O.M.J. su punovažne kada ih Kongres C.O.M.-a verifikuje.

Statutom C.O.M.-a utvrđena su prava i obaveze članica, način prijema i istupanja kao i najvažnija odredba da se C.O.M. neće mešati u unutrašnje stvari članice - Nacionalnih Saveza, koji su potpuno suvereni u odnosu na C.O.M.
Jedna od najvažnijih odredbi Statuta C.O.M.-a data je u članu 2. Statuta kada govori o ciljevima C.O.M.-a. Na prvom mestu stavlja obavezu svih članica da se u svojim zemljama naročito angažuju i posvete pažnju zaštiti ptica u prirodi, a da organizacije deluju na amaterskim principima.
Obaveza je svakog Nacionalnog saveza da se pridržava statuta C.O.M.-a, da redovno plaća članarinu, da preko svojih delegata učestvuje u radu Kongresa, da može da istupi iz članstva, s tim da prethodno izmiri sve obaveze prema C.O.M.-u.

IZDAVAČKA DELATNOST

Knjige

Još od samog formiranja Saveza intenzivno se radilo i na izdavanju stručne literature neophodne za uspešan rad kako saveza u celini tako i Društava i njegovih članova - odgajivača. Među prvima je to uradilo Društvo iz Sremske Mitrovice koje je 1975. godine uspelo da prevede i izda knjigu visoko stručnog kvaliteta, zahvaljujući gospodinu Antonu Gajeru najstarijem ocensko-nagradnom sudiji DKB Savezna Republika Nemačka. Ovu knjigu posvetio je Savezu organizacija za zaštitu i odgoj ptica Jugoslavije, kao osvedočeni prijatelj odgajivača i Saveza bez ikakvog honorara - odnosno autorskog prava. Ovo je prva knjiga ove vrste izdata u Jugoslaviji pod nazivom PRIRUČNIK ZA ODGA¬JI¬VAČE I SUDIJE KANARINACA BOJE.
Takođe 1977. godine naši poznati i priznati ornitološki radnici i međunarodne sudije, Marko Prašnikar iz Trbovlja i Sinaj Bulimbašić iz Splita izdali su vrednu i u nas prvu knjigu ove vrste pod nazivom: “KANARINCI - kovrdžavi, položaja, oblika, sa kapom i crteža”.
Marko Prašnikar iz Trbovlja autor je i izdavač vrlo vrednog dela o kanarin¬cima boje koje je vrlo stručno sa svih aspekata odrađeno. Ova knjiga je izdata u Ljubljani na slovenačkom jeziku.
U organizaciji Saveza prevedena je knjiga o kanarincima malino gospodina Van Roelena, vrsnog stručnjaka za kanarince malino iz Belgije te međunarodnog su¬di¬ju za kanarince malino i dugogodišnjeg Generalnog predsednika C.O.M.-a i osnivača.
Savez 1986. godine izdaje knjigu STANDARDI ZA OCENJIVANJE PTICA od strane grupe autora. Oko izdavanja ove knjige najviše truda i zalaganja imao je međunarodni sudija Sinaj Bulimbašić.
Knjiga sa istim nazivom objavljena je u dva izdanja prvo je bilo 2001. a drugo, izmenjeno i dopunjeno zbog velike potražnje već 2003. godine. Glavni urednik i autor ove stručne i obimne knjige je međunarodni sudija za egzotične ptice Slobodan Kulić. Na ovoj knjizi radilo je dvadesetdvoje saradnika iz zemlje I sveta. Ova knjiga je od C.O.M.-a, odnosno njegovog predsednika Kesa Mandaga proglašena najboljom i najsveobuhvatnijom knjigom iz ove oblasti.
U međuvremenu Savez i njegovi članovi su ili neposredno učestvovali ili pomogli izdavanje prevoda i knjiga, poput knjige “Agapornisi i njihove mutacije”, koju su preveli sa nemačkog prof. Slaviša Stamenković i Slobodan Kulić, a uredio je Ljubiša Grujić.
U pripremi je knjiga, bolje rečeno enciklopedija “Papagaji naše planete” koje je preveo uz saglasnost autora naš sudija za papagaje Ištvan Porkolab, koja na žalost nije odštampana zbog nedostatka sredstava u Savezu.
Iz istog razloga nije odštampana ni knjiga pod tadašnjim nazivom “Istorijat ptičarstva Jugoslavije” koja je namenski urađena za jubilej 50 godina Saveza, 2005. godine. Bilo je i obećanja tadašnjeg Ministarstva nauke da će finansirati ovo izdanje, ali se sve završilo na “ozbiljnim” obećanjima.

Glasila, časopisi, bilteni…

Kao članica C.O.M.-a Savez je redovno dobijao bilten Nouvelle C.O.M. odnosno Novosti C.O.M.-a. U periodu od 1976-1990. ovaj bilten je u što moguće kraćem vremenu prevođen, umnožavan i dostavljan svim organima Saveza kao i Republičkim i Pokrajinskim Savezima koji su blagovremeno obaveštavani o svim događajima u C.O.M.-u i donesenim odlukama na sednicama Izvršnog odbora i Kongresa C.O.M.-A. Sudije su pratile sve novosti sa Svetskih šampionata i dešavanja u O.M.J.
Savez je povremeno izdavao i svoj bilten “Jugoslovenski ljubitelj ptica” u kome su pored zapisnika sa sed¬ni¬ca predsedništva i skupština objavljivani i stručni članci naših poznatih odgajivača kao i prevodi iz stranih časopisa koje je Savez primao.
Danas aktuelni bilten Saveza i organizacije sudija je“Avi fauna”. Prva tri broja je uredio Saša Preradović a od 2000. godine izdavanje je, na njegovu ponudu, preuzeo Savez, a za glavnog I odgovornog urednika izabran je Slobodan Kulić- Do sada je izašalo 25 brojeva.
Pojedina veća društva takođe su povremeno izdavala svoje biltene i to: Društvo iz Zagreba, kao prvo, "Slavuj" Beograd, Društvo "Gaj" Niš, kao i Društva iz Pule, Osijeka, Skoplja, Kragujevca, Ljubljane, Sremske Mitrovice, Novog Sada, Subotice, Sarajeva i dr. Pored svojih internih događanja u ptičarstvu, ovde su obrađivani ili prevođeni i stručni članci koji su bili od koristi za odgajivače. Društva su ove biltene međusobno razmenjivali i tako se bliže upoznavala.

SVETSKI ŠAMPIONATI I UČEŠĆE U RADU C.O.M.-a

Savez se trudio da redovno i organizovano učestvuje na svetskim šampionatima. Možemo se pohvaliti da smo svojevremeno na više Svetskih šampionata osvajali značajna mesta te smo čak imali i prva mesta - zlatne medalje za kanarince i papige kao i velike papagaje.
Ptice su obično dopremane do Društva u Zagrebu, odakle ih je pratilac, određen od Saveza nosio u mesto takmičenja. Deo troškova snosio je Savez.
Sudije koje su ocenjivale na Svetskom šampionatu ujedno su bile i opunomoćeni delegati Saveza na Kongresu O.M.J-a i C.O.M.-a.
C.O.M. je posebno cenio rad našeg Saveza te je u Beču 1986. godine na Kongresu pored više kandidatura prihvatio našu kandidaturu i doneo odluku da se 38. Svetski ornitološki šampionat održi 1990. godine u Jugoslaviji, tačnije u Splitu, u organizaciji našeg Saveza. Ovo je nešto najviše što je mogao naš Savez da postigne još od svog osnivanja. Dobiti poverenje za organizaciju ovakve ornitološke mani¬fes¬tacije je posebna čast kako za Savez tako i za Jugoslaviju. Šampionat je vrlo studiozno i znalački pripreman od časa dodele do samog otvaranja.

Šampionat je u potpunosti uspeo, uz mnoge pohvale kako iz zemlje tako i iz inostranstva. Pored Saveza najveći deo tereta podnelo je Društvo "Marjan" iz Splita kao i okolna društva.
Zahvaljujući održavanju 38. Svetskog ornitološkog šampionata, jedan veći broj naših Saveznih sudija pred komisijom O.M.J.-a u Splitu i Ljubljani 1989. Godine položio je ispit za međunarodne sudije kanarinaca, egzota i papagaja.

ŠAMPIONATI I IZLOŽBE POD POKROVITELJSTVOM SAVEZA

Pored napred navedenih aktivnosti važno je napomenuti još nekoliko mani¬fes-tacija koje je Savez zajedno sa društvima održao: MIMOZA 79., ZIMSKE ČAROLIJE 81. Praznik mimoze 1992. godine i Balkanski šampionati.
Pod pokroviteljstvom Skupštine opštine Herceg Novi i Turističkog saveza Boke Kotorske februara 1979. godine za vreme Praznika mimoze održan je Međunarodni ornitološki šampionat MIMOZA 79. Na šampionatu pored Jugoslavije učestvovali su predstavnici Italije, Bugarske, Rumunije i Mađarske.
Za vreme šampionata održan je i stručni simpozijum na kome su izlaganja predstavnika Saveza Italije i Hrvatske bila najinteresantnija o čemu je vođena šira rasprava i razjašnjena bar za nas neka nejasna pitanja.
U organizaciji Saveza, Društva "Slavuj" Beograd i Društva iz Sremske Mitrovice pod kupolama beogradskog sajma od 14-20. februara 1981. godine u vreme "Zimskih čarolija" održan je i Ornitološki šampionat pod nazivom ZIMSKE ČAROLIJE 81. Pokrovitelj šampionata bio je beogradski Sajam.
Takođe u organizaciji Saveza i Društva "Slavuj" iz Beograda od 28.11. - 4.12.1989. godine u Beogradu u jednoj od hala beogradskog sajma održan je prvi Ornitološki šampionat Balkana. Pokrovitelj šampionata bila je Skupština grada Beograda.
U organizaciji Saveza, časopisa "Ptice" i Društva "Slavuj" iz Beograda, za vreme Praznika mimoze 1992. godine u Herceg Novom održan je 37. Ornitološki šampionat Jugoslavije pod pokroviteljstviom firme "Global" iz Beograda.
Na ovom Šampionatu prvi put u istoriji održavanja ornitoloških šampionata u Jugoslaviji pokrovitelj firma "Global" najboljim eksponatima po sekcijama dodelila je novčane nagrade. Za osvojeno I, II i III mesto po klasama dodeljene su medalje.

NA KRAJU

Za ovako uspešan i plodonosni rad Saveza zahvalnost dugujemo velikom broju entuzijasta u Savezu Jugoslavije kao i republičkom i pokrajinskom Savezu i pojedinim Društvima, od kojih su ovde samo neki pomenuti,mada zaslužuju da se o mnogima od njih napišu posebna poglavlja.
Na kraju, želimo da se zahalimo svima onima koji su se nepoštedno zalagali i onima koji se danas zalažu da ptičarstvo u Srbiji funkcioniše na najvišem nivou. Na žalost mnogi od njih nisu više među živima pa je red da ih pomenemo, odamo im poštu i osvežimo uspomenu na njih i njihov rad.